در تجارت داخلی و بین المللی، حمل کالا مستلزم وجود اسناد مشخصی است که به آن‌ها اسناد حمل گفته می‌شود. این اسناد که بسته به مقصد و نوع محموله متفاوت هستند، نقش حیاتی در تسهیل فرایند حمل و نقل، تأمین امنیت کالا و انجام امور گمرکی ایفا می‌کنند. در این مقاله به معرفی مهم ترین اسناد حمل و نقل بین المللی خواهیم پرداخت. با شناخت انواع این اسناد می‌توانید به عنوان یک تاجر یا فعال در حوزه لجستیک، فرآیند حمل کالا را بهتر مدیریت کرده و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.
اسناد حمل چیست؟
اسناد حمل و نقل بین المللی به منزله شناسنامه‌ای برای کالاهای صادراتی و وارداتی محسوب می‌شوند که اطلاعات کاملی از مشخصات محموله را در خود جای می‌دهند. این اسناد در کلیه مبادلات تجاری بین المللی، از مرحله حمل و نقل تا ترخیص گمرکی، نقش حیاتی ایفا می‌کنند. وجود هرگونه ایراد یا نقص در اسناد حمل می‌تواند تبعات جدی به همراه داشته باشد؛ از جمله تأخیر در ترخیص کالا، بروز اختلافات تجاری و حتی جلوگیری از پرداخت وجه به فروشنده. به همین دلیل، دقت در تهیه و تکمیل اسناد حمل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و هرگونه سهل انگاری در این زمینه می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد.
مهم‌ترین اسناد حمل کالا
اسناد حمل کالا، اوراق مهمی هستند که در تجارت بین المللی برای اثبات مالکیت کالا، مشخصات محموله و انجام تشریفات گمرکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این اسناد به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
اسناد حمل متعارف
این اسناد در اکثر معاملات تجاری مورد نیاز هستند و شامل موارد زیر می‌باشند:
- بارنامه
- ﭘﻴﺶ ﻓﺎﻛﺘﻮﺭ
- فاكتور
- لیست بسته بندی یا عدل بندی
- پکینگ لیست ریز
- گواهی مبدا
- بیمه‌نامه
- گواهی آزمایش یا بازرسی
- ﮔﻮﺍﻫﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﺻﺎﺩﺭﺍﺕ
اسناد حمل نامتعارف
این اسناد بسته به نوع کالا و مقررات کشور مقصد ممکن است مورد نیاز باشند و معمولا شامل موارد زیر می‌باشند:
- سیاهه تایید شده
- سیاهه گواهی شده
- سیاهه کنسولی
- گواهی وزن
- گواهی لیست سیاه
- گواهی آنالیز سازنده کالا
- گواهی ضد عفونی
- گواهی بهداشت و سلامت
- گواهی بازرسی کالا
در ادامه به بررسی بیشتر برخی از مهم ترین اسناد حمل بین المللی می‌پردازیم.
بارنامه
بارنامه، یکی از مهم ترین اسناد حمل و نقل بین المللی است که پس از تحویل کالا به شرکت حمل کننده صادر می‌شود. این سند نه تنها گواهی بر قرارداد حمل و نقل است، بلکه نشان دهنده مالکیت کالا نیز می‌باشد. بدین معنا که دارنده بارنامه می‌تواند محموله را دریافت کرده یا با ظهرنویسی، مالکیت آن را به شخص دیگری انتقال دهد. همچنین، بارنامه به عنوان مدرکی مبنی بر دریافت کالا توسط شرکت حمل کننده عمل کرده و حاوی اطلاعات دقیقی از محموله، مبدا، مقصد و شرایط حمل و نقل است.
بارنامه‌ها بسته به نوع حمل و نقل و شرایط قرارداد، در قالب‌های مختلفی صادر می‌شوند. از جمله انواع رایج آن می‌توان به بارنامه دریایی، هوایی و راهنامه کامیون اشاره کرد. هر یک از این اسناد حاوی اطلاعات مشخصی از جمله نام فرستنده و گیرنده، مشخصات کالا، مبدا و مقصد، شرایط پرداخت و… هستند.
یکی از ویژگی‌های مهم بارنامه‌ها، قابلیت معامله آن‌هاست. به عبارت دیگر، دارنده بارنامه می‌تواند آن را به شخص دیگری منتقل کرده و مالکیت کالا را به او واگذار کند. البته این قابلیت به شرطی امکان‌‌پذیر است که عبارت “غیر قابل معامله” روی بارنامه درج نشده باشد.
در تجارت بین‌‌المللی، بارنامه‌ها معمولاً در چند نسخه صادر می‌شوند تا در صورت مفقود شدن یکی از نسخه‌ها، امکان استفاده از نسخه‌های دیگر وجود داشته باشد. این امر اهمیت بسیار زیادی در تضمین امنیت و اطمینان از تحویل صحیح کالا دارد.
پیش فاکتور
پس از انتخاب فروشنده و پیش از نهایی کردن خرید، اولین مرحله رسمی در فرایند خرید خارجی، استعلام قیمت و دریافت پیش فاکتور است. پیش فاکتور، در واقع پاسخی است به استعلام قیمت خریدار و شامل جزئیات کاملی از محصول مورد نظر و شرایط فروش می‌شود.
این سند مهم، علاوه بر مشخصات دقیق محصول مانند وزن، حجم، ابعاد و قیمت واحد، شامل اطلاعاتی مانند مشخصات کامل فروشنده و خریدار، مدت اعتبار قیمت‌ها، تخفیفات احتمالی، هزینه‌های حمل و نقل، روش‌های پرداخت، محل تحویل کالا، تاریخ صدور پیش فاکتور و همچنین تاریخ تقریبی رسیدن کالا به مقصد نیز می‌شود. در واقع، پیش فاکتور یک پیش نویس قرارداد خرید است که در صورت تایید و امضای طرفین، به منزله‌ی قرارداد نهایی و آغاز فرایند حمل و نقل بین المللی محسوب می‌شود.
فاکتور
فاکتور تجاری، سندی حیاتی در تجارت بین الملل است که به عنوان گواهی رسمی بر خرید و فروش کالا به شمار می‌رود. این سند حاوی جزئیات دقیقی از معامله از جمله مشخصات کامل فروشنده و خریدار، توصیف دقیق کالا و بسته بندی آن، قیمت توافق شده بر روی هر واحد کالا، شرایط پرداخت و نحوه تسویه حساب، زمان و مکان تحویل کالا و روش حمل و نقل است.
اهمیت فاکتور تجاری در این است که به عنوان مبنایی برای محاسبه عوارض گمرکی، مالیات‌ها و سایر هزینه‌های مرتبط با تجارت بین المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، فاکتور تجاری پل ارتباطی میان فروشنده، خریدار و نهادهای گمرکی است و نقش مهمی در تسهیل فرایندهای گمرکی ایفا می‌کند.
گواهی مبدا
گواهی مبدا یکی از اسناد حمل و نقل بین المللی است که نشان می‌دهد کالای مورد نظر در کدام کشور تولید شده است. این گواهی توسط تولیدکننده صادر می‌شود و سپس توسط اتاق بازرگانی کشور مبدا تایید می‌شود. علاوه بر کشور مبدا، اطلاعات دیگری مانند مشخصات کامل خریدار و فروشنده، نوع و مقدار کالای صادراتی، نحوه حمل و نقل کالا و همچنین علائم و نشانه‌های خاص کالا نیز در این سند درج می‌شود. به عبارت ساده‌تر، گواهی مبدا یک مدرک معتبر است که اصالت و منشاء جغرافیایی یک کالا را تایید می‌کند و در معاملات بین المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
لیست عدل بندی یا بسته بندی
لیست عدل بندی یا بسته بندی، سندی حیاتی در انبارداری است که حاوی جزئیات دقیق هر بسته کالا بوده و در مراحل مختلف عملیات انبارداری از جمله بررسی کارتن‌ها و صدور قبض انبار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این لیست شامل اطلاعات جامعی نظیر نوع کالا، وزن دقیق هر بسته، ابعاد آن، مبدا و مقصد بارگیری، مشخصات کامل فروشنده و خریدار و تاریخ انجام عملیات می‌باشد. به عبارت دیگر، لیست عدل بندی به عنوان یک شناسنامه برای هر بسته کالا عمل کرده و امکان کنترل و ردیابی دقیق کالاها را در طول زنجیره تأمین فراهم می‌آورد.
گواهی آزمایش یا بازرسی
گواهی بازرسی کالایی است توسط شرکت‌های معتبر بازرسی بین المللی صادر می‌شود و نشان دهنده تطابق کیفیت و کمیت کالای مبادله شده با استانداردهای تعیین شده است. این گواهی معمولاً در مراحل مختلف تجارت از جمله هنگام بارگیری در کشور مبدا، تخلیه در کشور مقصد یا در گمرک صادر می‌شود و به عنوان سندی معتبر برای اطمینان از کیفیت و کمیت کالا در معاملات بین المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، گواهی بازرسی به عنوان یک سند حملی، تضمینی برای خریدار است مبنی بر اینکه کالای خریداری شده مطابق با مشخصات توافق شده در قرارداد است.
گواهی نامه صادرات
صدور برخی کالاها به کشورهای مختلف، مستلزم اخذ مجوز خاصی به نام گواهی صادرات است. این مجوز، بسته به نوع کالا، کاربرد آن و مقصد نهایی صادرات، الزامی می شود. به عنوان مثال، برخی کالاها به دلایل امنیتی یا به دلیل سیاست‌های خاص کشور مقصد، نیازمند اخذ گواهی صادرات هستند. در واقع، گواهی صادرات تضمینی است بر اینکه کالا مطابق با قوانین و مقررات بین المللی و داخلی کشور مبدا و مقصد، صادر می‌شود.
گواهی بیمه
مطابق با شرایط قرارداد، در صورتی که فروشنده مسئولیت بیمه کردن محموله را بر عهده گرفته باشد، باید گواهی بیمه‌ای ارائه کند که به طور دقیق نوع و میزان پوشش بیمه‌ای قابل مذاکره را مشخص نماید. این گواهی بیمه، مدرکی رسمی است که نشان می‌دهد فروشنده تمام جوانب مربوط به بیمه محموله را پوشش داده و در صورت بروز هرگونه خسارت احتمالی در حین حمل و نقل، مسئولیت جبران آن را بر عهده خواهد گرفت.
سخن پایانی
در پایان، آشنایی کامل با اسناد حمل و نقل بین المللی برای هر تاجری ضروری است؛ این اسناد به عنوان ضمانت نامه‌ای برای صحت و سلامت کالا، امکان شفافیت بیشتر در معامله‌ها و حفاظت از منافع خریدار و فروشنده را فراهم می‌کنند. با شناخت دقیق و توجه به جزئیات این اسناد، می‌توانید از بروز مشکلاتی همچون تأخیر در تحویل کالا، اختلافات مالی یا مشکلات قانونی جلوگیری کنید. اسناد حمل، در واقع پشتوانه‌ی امنی برای تحقق تعهدات تجاری بین المللی هستند و بهره‌گیری درست از آن‌ها، نشانه‌ای از حرفه‌ای بودن و تسلط شما در تجارت است.
